Kiedy badać ACTH?

Kiedy ACTH staje się kluczowym elementem diagnostyki? Nie tylko Cushing i Addison – szersze spojrzenie na wskazania do badania ACTH.

Oznaczenie stężenia adrenokortykotropiny (ACTH), hormonu produkowanego przez przysadkę mózgową, jest nieocenionym narzędziem w diagnostyce zaburzeń osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Choć najczęściej kojarzone jest z chorobą Cushinga i chorobą Addisona, spektrum sytuacji klinicznych, w których badanie ACTH okazuje się pomocne, jest znacznie szersze i wykracza poza te “klasyczne” scenariusze.

Fundament diagnostyki: kortyzol i jego dysregulacja.

Jak słusznie zauważono, badanie ACTH zleca się przede wszystkim w sytuacji podejrzenia zaburzeń pracy nadnerczy lub przysadki mózgowej, które objawiają się nieprawidłowościami w wydzielaniu kortyzolu. Kortyzol, zwany hormonem stresu, odgrywa kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych, od regulacji metabolizmu glukozy po kontrolę ciśnienia krwi i odpowiedź immunologiczną. Jego nadmiar lub niedobór prowadzi do szeregu objawów, które stanowią wskazanie do dalszej diagnostyki.

Szeroki wachlarz objawów, które powinny wzbudzić podejrzenia:

Choć choroby Cushinga i Addisona są klasycznymi przykładami zaburzeń związanych z ACTH, warto zwrócić uwagę na szerszy kontekst objawów, które mogą sugerować konieczność wykonania badania.

• Hiperkortyzolemia (nadmiar kortyzolu): Oprócz objawów typowych dla choroby Cushinga (przyrost masy ciała, “księżycowata” twarz, “bawoli kark”, nadciśnienie, osłabienie mięśni, siniaczenie), warto zwrócić uwagę na:
  • Problemy z gojeniem ran: Kortyzol hamuje procesy zapalne, co utrudnia gojenie.
  • Infekcje: Nadmiar kortyzolu osłabia układ odpornościowy, zwiększając podatność na infekcje.
  • Osteoporozę: Kortyzol wpływa na metabolizm kości, zwiększając ryzyko osteoporozy i złamań.
  • Zaburzenia psychiczne: Mogą wystąpić zmiany nastroju, depresja, a nawet psychoza.
• Hipokortyzolemia (niedobór kortyzolu): Poza typowymi objawami choroby Addisona (osłabienie, zmęczenie, utrata apetytu, ciemnienie skóry), należy wziąć pod uwagę:
  • Spadek ciśnienia krwi: Kortyzol reguluje ciśnienie krwi, a jego niedobór prowadzi do hipotensji, szczególnie ortostatycznej (spadek ciśnienia po wstaniu).
  • Hipoglikemię: Kortyzol bierze udział w regulacji poziomu glukozy, a jego niedobór może prowadzić do spadku cukru we krwi.
  • Bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunki: Zaburzenia żołądkowo-jelitowe mogą być objawem niedoboru kortyzolu.
  • Zaburzenia elektrolitowe: Hipokortyzolemia prowadzi do utraty sodu i retencji potasu, co może skutkować zaburzeniami rytmu serca.

Diagnostyka różnicowa: ACTH kluczem do rozpoznania.

Badanie ACTH, w połączeniu z oznaczeniem stężenia kortyzolu, pozwala na różnicowanie przyczyn nieprawidłowego wydzielania tego hormonu. Pozwala odróżnić:

• Przyczyny przysadkowe (choroba Cushinga): Wysokie ACTH i wysoki kortyzol wskazują na guz przysadki produkujący nadmierną ilość ACTH.
• Przyczyny nadnerczowe (zespół Cushinga, pierwotna niewydolność nadnerczy): Niski ACTH i wysoki kortyzol sugerują guz nadnercza produkujący kortyzol niezależnie od kontroli przysadki. Niski ACTH i niski kortyzol wskazują na uszkodzenie nadnerczy.
• Przyczyny ektopowe (zespół Cushinga ektopowy): Wysokie ACTH i wysoki kortyzol, z reguły bardzo wysokie wartości, mogą wskazywać na guz poza przysadką produkujący ACTH (np. rak drobnokomórkowy płuc).
• Wtórna niewydolność nadnerczy: Niski ACTH i niski kortyzol mogą wskazywać na uszkodzenie przysadki mózgowej.

Uwagi praktyczne:

• Dzienny rytm wydzielania ACTH: Należy pamiętać, że ACTH wykazuje rytm dobowy, z najwyższym stężeniem rano i najniższym wieczorem. Dlatego ważne jest, aby badanie wykonywać o określonej porze dnia i to samo dotyczy powtarzanych badań.
• Wpływ stresu: Stres może podwyższać poziom ACTH, dlatego ważne jest, aby pacjent był w miarę możliwości odprężony przed badaniem.
• Leki: Niektóre leki, takie jak glikokortykosteroidy, mogą wpływać na poziom ACTH i kortyzolu. Należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach.
• Badania uzupełniające: Oznaczenie ACTH często jest jednym z elementów szerszej diagnostyki hormonalnej, obejmującej również inne hormony, takie jak hormony tarczycy, hormony płciowe, oraz badania obrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny).

Podsumowanie:

Badanie ACTH jest kluczowym narzędziem diagnostycznym w przypadku podejrzenia zaburzeń pracy osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Choć choroba Cushinga i Addisona stanowią ważne wskazania, lekarz powinien brać pod uwagę szeroki kontekst objawów i wyników badań, aby postawić trafną diagnozę i wdrożyć odpowiednie leczenie. Znajomość nieoczywistych objawów związanych z dysregulacją kortyzolu i ACTH pozwala na szybsze i efektywniejsze diagnozowanie pacjentów, prowadząc do poprawy jakości ich życia.

#Badanie Acth #Kiedy Acth #Norma Acth